Η δυνατότητα ανακούφισης των πονεμένων ή τραυματισμένων μερών του σώματος, έχει προχωρήσει πέρα από τις παγοκύστες. Μια μοντέρνα τεχνική,που ονομάζεται κρυοθεραπεία, προσφέρει βύθιση όλου του σώματος σε θαλάμους όπου η θερμοκρασία μπορεί να πέσει στους 150 βαθμούς κάτω από το μηδέν.
Ένα ερευνητικό κέντρο στην Μινεάπολη, ισχυρίζεται ότι αυτή η πρακτική καταπολεμά τη φλεγμονή, μειώνει τον πόνο-και ειδικότερα τους μυϊκούς πόνους-και επιταχύνει την ανάρρωση. Όμως ωφελεί η ψύξη των κουρασμένων μυών, είτε χρησιμοποιώντας τοπικά ένα σακουλάκι με παγωμένο αρακά, είτε βυθίζοντας ολόκληρο το σώμα;
Αν και η ιδέα ότι η ψύξη μπορεί να βοηθήσει προέρχεται από την αρχαιότητα, οι επιστήμονες μόλις πρόσφατα έχουν αρχίσει να πειραματίζονται με την ιδέα της θεραπείας του πρηξίματος και του πόνου με το «RICE»: rest (ξεκούραση), ice (πάγος), compression (συμπίεση), elevation (ανύψωση).
Και όσο πληθαίνουν τα στοιχεία, τόσο μεγαλώνουν οι αμφιβολίες.
Έως τώρα, οι επιστήμονες δεν μπόρεσαν να βρουν δυνατές αποδείξεις ότι οι θεραπείες με ψύχος μπορούν να βοηθήσουν πολύ σε κάτι,συμπεριλαμβάνοντας τους μυϊκούς πόνους ή αποθεραπεία μετά από την άσκηση.
Μπορεί να υπάρξουν κίνδυνοι,όπως κρυοπαγήματα.Η κρυοθεραπεία ολόκληρου του σώματος μπορεί να φέρει εγγενείς κινδύνους, επίσης. Μια λιγότερο επιτακτική ανησυχία είναι ότι,παρεμβαίνοντας στη φλεγμονώδη διαδικασία του σώματος, το ψύχος μπορεί στην πραγματικότητα να επιβραδύνει την ανάρρωση.
Υπάρχουν όλο και περισσότερες αποδείξεις ότι η φλεγμονή που μειώνει το ψύχος,είναι επιτακτικής ανάγκης για την αποθεραπεία και για την διαδικασία ανάρρωσης.
Τουλάχιστον, ένα πράγμα είναι σίγουρο για τον πάγο:Μειώνει τη θερμοκρασία των ιστών. Και συχνά απαλύνει τον πόνο. Μια πιθανή εξήγηση γι’ αυτό το αναλγητικό αποτέλεσμα είναι ότι το κρύο μειώνει την ταχύτητα στην οποία τα νεύρα τίθενται σε λειτουργία, ενώ περιορίζει τη ροή σε αρτηρίες και φλέβες κι έτσι μειώνεται η φλεγμονή.
Λιγότερο ξεκάθαρο είναι, αν το ψύχος μπορεί να βοηθήσει με μετρήσιμο τρόπο.
Πολλοί μαραθωνοδρόμοι, για παράδειγμα, ορκίζονται ότι κάθονται σε μπανιέρες γεμάτες με πάγο μετά από μεγάλου μήκους δρόμους. Μια μελέτη του 2012 από 17 δοκιμές, βρήκε πολύ λίγα στοιχεία για να υποστηρίξει αυτήν την πρακτική.
Σε γενικές γραμμές, οι ερευνητές έβγαλαν ως συμπέρασμα ότι η βύθιση σε κρύο νερό, θα μπορούσε να βοηθήσει στον πόνο που προκύπτει μια ή δύο μέρες μετά από σκληρή άσκηση. Αλλά δεν υπήρξαν αρκετά στοιχεία για να πουν κάτι σχετικό με τις επιπτώσεις του ψύχους σε άλλους τομείς όπως κούραση ή αποθεραπεία.
Σε μια άλλη ανάλυση του 2012 από 35 έρευνες που εξέταζαν την αθλητική επίδοση, Ιρλανδοί ερευνητές βρήκαν ένα συνονθύλευμα από αντικρουόμενα αποτελέσματα.
Έξι από τις έρευνες έδειξαν ότι το ψύχος οδήγησε στη μείωση της ταχύτητας, της δύναμης και της ευκινησίας του αθλητή. Αλλά δύο έρευνες βρήκαν ότι μια γρήγορη περίοδος επαναθέρμανσης μηδένιζε αυτό το επακόλουθο.
Οι περισσότερες έρευνες έδειξαν ότι η δύναμη υπέφερε αμέσως μετά την ψύξη. Όμως βρήκαν και πολλά ελαττώματα σε όλες τις έρευνες, περιλαμβάνοντας το μικρό μέγεθος του εξεταζόμενου δείγματος, με ένα μέσο όρο περίπου 19 συμμετεχόντων σε κάθε δοκιμή.
Αν και η ψύξη είναι συνηθισμένη πρακτική ανάμεσα στους αθλητές όλων των επιπέδων, δεν έχει νόημα από ιατρική άποψη, λέει ο Dain LaRoche, αθλητικός φυσιολόγος στο Πανεπιστήμιο του New Hampshire.
Σε μια έρευνα του 2013 όπου ήταν συνυπεύθυνος, δεν βρήκε καμιά διαφορά στην ένταση του μυϊκού πόνου ή στην δύναμη μεταξύ αθλητών-δρομέων, που οι μισοί έβαζαν πάγο και οι άλλοι μισοί δεν έβαζαν μετά από προπόνηση, αν και βρήκε μια ελάχιστη μείωση στις φλεγμονές σε αυτούς που χρησιμοποιούσαν θεραπεία με πάγο.
Άλλη μια έρευνα παρατήρησε τα αποτελέσματα της ψύξης μόνο του ενός ποδιού μετά από ποδηλατική προπόνηση: Βρήκε ότι τα μυϊκά οφέλη από την άσκηση ήταν μεγαλύτερα στο πόδι που δεν είχε μπει πάγος.
Αυτά τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η ψύξη μειώνει την ικανότητα του σώματος να επιδιορθώσει και να ενδυναμώσει τις μικρές ρήξεις που δημιουργούνται στους μυϊκούς ιστούς κατά τη διάρκεια της έντονης άσκησης.
«Οι άνθρωποι που βάζουν πάγο μετά από το τρέξιμο, μπορεί να μπλοκάρουν την φλεγμονή που οδηγεί σε προσαρμογή», λέει ο LaRoche.
«Δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποστηρίζουν ότι το ψύχος είναι ωφέλιμο, και στην πραγματικότητα μπορεί να γίνει και επιβλαβές».
Όταν οι κρυοθεραπείες δείχνουν να βοηθούν, τα αποτελέσματά τους μπορεί να βασίζονται στον εγκέφαλο και όχι στους μύες, υποψιάζονται κάποιοι ειδικοί, αν και η έρευνα πάνω σ’αυτό είναι και πάλι περιορισμένη.
Για μια μελέτη του 2014, Αυστραλοί ερευνητές έβαλαν 30 νέους άντρες να κάνουν προπόνηση με σπριντ υψηλής έντασης για να προκαλέσουν μυϊκό πόνο. Είχαν εντολή να περάσουν 15 λεπτά σε μια από τρεις μπανιέρες: η μία περιείχε πολύ κρύο νερό (περίπου 10 βαθμούς), μια άλλη ήταν γεμάτη με νερό σε θερμοκρασία σώματος (37 βαθμούς) και η τρίτη είχε πάλι νερό σε θερμοκρασία σώματος αλλά είχε επίσης και σαπούνι και οι συμμετέχοντες πληροφορήθηκαν ότι ήταν ωφέλιμο στην αποθεραπεία από έντονη άσκηση (στην πραγματικότητα ήταν συνηθισμένο σαπούνι).
Τα αποτελέσματα έδειξαν ίδια οφέλη και από το κρύο μπάνιο αλλά και από το μπάνιο με το «μαγικό σαπούνι».
Και στις δύο συνθήκες, οι συμμετέχοντες δήλωσαν λιγότερο μυϊκό πόνο από αυτούς που έκαναν μπάνιο χωρίς σαπούνι κι επίσης είχαν καλύτερη επίδοση σε ένα τεστ δύναμης.
Αυτό το είδος εικονικού αποτελέσματος (placebo effect), λέει ο Costello, μπορεί να εξηγήσει και τις ανέκδοτες αναφορές που εγκωμιάζουν την κρυοθεραπεία όλου του σώματος,παρά την έλλειψη αποδείξεων που την υποστηρίζουν. Ενώ αυτός και οι συνεργάτες του έψαχναν για έρευνες που εξετάζουν την θεραπεία απόλυτου ψύχους, δεν βρήκαν παρά μόνο τέσσερις εργαστηριακές τυχαιοποιημένες δοκιμές.
Όλες είχαν ως μειονέκτημα τους συνηθισμένους περιορισμούς, όπως αναφέρθηκε σε μια ανάλυση τον περασμένο χρόνο: οι συμμετέχοντες ήταν κυρίως άντρες, νέοι και σε φόρμα. Το μέγεθος του δείγματος των ατόμων που ελέχθηκαν ήταν μικρός και τα σχέδια της μελέτης είχαν μεγάλη ποικιλία.
Τα αποτελέσματα, επίσης, ήταν γεμάτα αντιφάσεις. Κάποιοι υποστήριζαν ότι η κρυοθεραπεία μπορούσε να μειώσει τον μυικό πόνο στις μέρες μετά την προπόνηση.
Όμως υπήρχαν στοιχεία ότι η θεραπεία μπορούσε να χειροτερέψει τον πόνο ή να μην κάνει τίποτα απολύτως. Οι ερευνητές έβγαλαν ως συμπέρασμα ότι τα στοιχεία είναι ελάχιστα για να προτείνουν την διαδικασία, παρά τις επιδοκιμασίες διάσημων αθλητών, περιλαμβάνοντας και τον σταρ του ποδοσφαίρου Cristiano Ronaldo της Real Madrid, ο οποίος έχει θάλαμο κρυοθεραπείας στο σπίτι του.
«Αν μείνεις με το σορτσάκι, και φορέσεις δύο ζευγάρια γάντια και ένα ζευγάρι κάλτσες και πας σε έναν θάλαμο που είναι πιο κρύος και από την πιο κρύα θερμοκρασία πάνω στη γη και σταθείς εκεί για τρία λεπτά», λέει ο Costellο, «υπάρχει μεγάλη πιθανότητα σε κάποιον να υποκύψει σε εικονικό αποτέλεσμα (placebo effect)».
Για την ώρα, οι ειδικοί προτείνουν τοπική ψύξη μόνο σε περιορισμένες καταστάσεις, όπως αμέσως μετά από έναν τραυματισμό για να βοηθήσει στον πόνο ή ως μέρος τεχνικής επανένταξης, της επονομαζόμενης κρυοκινητικής, η οποία χρησιμοποιεί την ψύξη για να διευκολύνει την κίνηση μετά από τραυματισμούς.
Οι αθλητές που χρειάζεται να έχουν απόδοση σε υψηλό επίπεδο σε συνεχείς προσπάθειες, προσθέτει ο LaRoche, μπορούν να ανακαλύψουν ότι η ψύξη τους βοηθάει να ξεπεράσουν κάποιες δύσκολες μέρες. Αυτό το είδος της συμβουλής μπορεί να είναι χρήσιμη κυρίως για τους αθλητές που έχουν συνεχείς αγώνες.
Πολλοί επαγγελματίες ποδοσφαιριστές τακτικά βυθίζουν το σώμα τους σε μπανιέρες με παγωμένο νερό, ενώ το Ιντερνετ είναι γεμάτο με βίντεο που τους δείχνουν να κάνουν γκριμάτσες από το ψύχος. Το Μάιο, ο τραυματισμένος αμυντικός Adam Hayward, από την ομάδα των Washington Redskins, έβαλε στο twitter φωτογραφίες του όπου «χαλαρώνει» σε έναν θάλαμο κρυοθεραπείας.
Επίσης είναι πολύ συνηθισμένος ο συνδυασμός κρύου και ζεστού μπάνιου – μια στρατηγική που μπορεί να οδηγήσει κάπου. Κάποιες έρευνες που βγαίνουν στο φως υποστηρίζουν ότι η ζέστη μπορεί να βοηθήσει στην ανάρρωση, αν και αυτός ο τομέας έρευνας είναι ακόμα σε αρχικά στάδια.
Όσο για τα υπόλοιπα, συμπίεση και ανύψωση – τα άλλα στοιχεία της προσέγγισης RICE – τα στοιχεία επίσης είναι ελλειπή.
*O Νίκος Βλάχος είναι M.A. Sports Science, Athletes Performance Specialist, Functional Trainer Specialist, Athletic Trainer, Sport Rehab & Therapy Trainer γυμναστής και σύμβουλος αποκατάστασης
